Foto: Sokobanjske Vesti
Prema podacima Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture, u centralnom registru trenutno je upisano 2 657 nepokretnih kulturnih dobara, od toga 2 277 spomenika kulture, 97 prostorno kulturno- istorijskih celina, 203 arheološka nalazišta i 80 znamenitih mesta. Kategorisanih nepokretnih kulturnih dobara ima 783 od čega 201 od izuzetnog značaja a 582 od velikog značaja.
Na listi objekata i građevina u Sokobanji ih je 25 koje su pod zaštitom države kao spomenici kulture.
Zgrada Skupštine opštine Sokobanja nalazi se u sklopu centralnog banjskog jezgra Sokobanje. Upisana je u listu zaštićenih spomenika kulture Republike Srbije. Objekat je podignut 1923 godine za potrebe Sreskog načelstva. Zidana je masivno, sa soklom od lomnjenog kamena, ima prizemlje i sprat od opeke i svojim poližajem izlazi direktno na regulacionu liniju ulice. Ulaz u zgradu smešten je u sklopu središnjeg rizalita, sa pasivnim lučnim otvorom i predvorjem u vidu plitkog ulaznog trema, iz koga se neposredno ulazi u centralni ulazni hol sa monumentalnim spratnim stepeništem, dekorativnim ogradama – nosećim stubovima od granita sa stilski obrađenim stopama i kapitelima.
Zgrada Stare osnovne škole u nalazi se u sklopu najstrožeg centra Sokobanje na Trgu Oslobođenja. Podignuta je 1894. godine uz pomoć i zalaganje Mitropolita Mihaila. Školska zgrada je prizemna i sagrađena je na ugaonoj parceli, tako da se u osnovi sastoji iz dva istovetna ugaona trakta. Raspored učionica i kancelarija duž oba trakta odvija se na klasičan način, oslanjajući se na hodnike. Zgrada je građena masivno od tvrdog materijala sa karakterističnim visokim učioničkim prostorijama. Glavne fasadne površine odlikuju se lepim proporcijama sa arhitekturom u maniru zrelog eklektičkog renesansa.
Vila „Dalmacija” jeste objekat i nepokretno kulturno dobro. Građevina se nalazi se u neposrednoj blizini centra grada. Sazidana je oko 1930. godine i nalazi se u ulici Vojvode Mišića 11. Građena je s namenom da bude kuća za odmor gostiju koji su posećivali banju. Vila poseduje kameno postolje i zidove od opeke kao i stepenište od kamena, i predstavlja jedno od obeležja tradicionalne srpske seoske arhitekture.
Građanske kuće porodice Petković nalaze se u blizini centralnog gradskog jezgra Sokobanje. Upisane su u listu zaštićenih spomenika kulture Republike Srbije. Obe kuće nalaze se na istom imanju u ulici Kralja Petra Prvog. Starija kuća br. 4 građena je u vremenu posle 1880. godine a novija br. 2, 1909. godine. Kao celine u sastavu dvorišta, građene su kao prizemni objekti sa zajedničkim dvorištem.
Administrativna zgrada je sagrađena 1934. godine kao vila za smeštaj banjskih gostiju. Nalazi se na uglu Hajduk Veljkove i Dragovićeve ulice, kao slobodni objekat sa svih strana i sa povlačenjem u odnosu na regulacionu liniju ulice.
Milošev konak jedan je od centralnih objekata u Sokobanji. Iako nije sigurno da li je baš na ovom mestu bio originalni Milošev konak, ovo zdanje je 1988. upisano u registar nepokretnih kulturnih dobara Srbije. Originalni konak kneza Miloša, nastao je po nalogu kneza Miloša Obrenovića, nakon oslobađanja Sokobanje od Turaka 1834. godine. Taj objekat, uz Staro banjsko kupatilo je porušen između dva srpsko-turska rata, pa je prekoputa banjskog kupatila izgrađena nova zgrada za potrebe administracije Kneževine Srbije.
Srednjovekovni grad Sokograd izgrađen je krajem XIII i početkom XIV veka na temeljima rimske tvrđave, koja datira iz perioda IV – VI veka. Pronađeni su i podaci da je utvrđenje postojalo još u doba Stefana Nemanje, u vreme proterivanja Bogumila, kada je prvi put razaran. Kasnije se spominje u biografiji despota Stefana Lazarevića. Razoren je 1413. godine u borbama za turski presto između Bajazitovog sina sultana Muse Čelebije i odmetnika Hamuz bega. Nalazi se 2 km jugoistočno od centra Sokobanje, na steni iznad kanjona reke Moravice.
Tursko kupatilo “Amam” se nalazi u centralnom banjskom parku, a izgradili su ga Turci na temeljima rimskih termi u XV veku. Prvi put je obnovljeno 1834. god. po naredbi knjaza Miloša Obrenovića, a zadnji put 2005. god. Jedino je tursko kupatilo u funkciji na teritoriji Srbije. Poznato je i po tome što je u njemu snimljena scena filma “Zona Zamfirova” reditelja Zdravka Šotre.
Hajduk Veljkova česma nepokretno je kulturno dobro pod zaštiom Zavoda za zaštitu spomenika kulture. Nalazi se na putu koji spaja dva poznata banjska izvorišta ,,Borići“ i ,,Vrelo“ odmah kod nekadašnjeg Lovačkog doma. Posvećena je, kako joj ime nalaže, junaku Hajduk Veljku i na njegov veliki podvig u vidu prvog oslobođenja Sokobanje od Turaka 1808. godine.
Česma Kneza Miloša nalazi se neposredno pored arheloškog lokaliteta Trebič, podignuta u njegovu čast 1860. godine. Iako više puta obnavljana, zadržala je svoj autentični izgled do danas. Zahvaljujući lekovitoj sokobanjskoj vodi, mnogi koji su je pili osetili su njene blagodeti. Medju njima je bio i sam Knjaz Miloš koji je iz tog razloga naložio da se spomen česma podigne na ulazu u Banju.
